Kıbrıslılar
neden adalarının haritasına bu kadar düşkündürler? Ne zaman Kıbrıs
ile ilgili bir kitap yayınlansa harita kapaktadır. Konferansların,
toplantıların kültürel etkinliklerin afişlerindedir. Şirketlerin
logosudur. Kısacası her yerdedir. Haritasını bayrağının ortasına
oturtan bir başka ülke görülmemiştir. Harita bir 'kitsch' haline
gelmiştir. Kül tablalarının, kahve fincanlarının, turistler için
her türlü hediyelik eşyanın üzerindedir.
Kıbrıslıların çoğunluğu haritalarının oldukça
estetik olduğunu düşünürler. Ama bu görüşü taşımayan ressamlar
da var… Kıbrıslı ressam Aşık Mene şöyle diyor: "Oldukça
anti-estetik; daha iyi yontulabilirdi. Boyun ve gövde kısmı proporsiyon
hataları taşıyor. Ama gövde ve boyun arasında bağlantısal bir
orantı yok. Batı kısmı komik özellikler taşıyor. Bir ördeğin arkası
gibi Limasol Körfezi diğer taraflara inat, oldukça duyarlı. Bütün
eğilimleri ve erotik çıkıntılarıyla bir kitsch özelliği taşıyor.
En etkileyici kısmı haritanın gebeliği… Bunu seviyorum!"
Akdeniz'de bir pirzola
Haritanın neye benzediği konusunda çeşitli görüşler mevcuttur.
Ama kuşkusuz ki öncelikle bir belayı çağrıştırmaktadır. Mizah
yazarı George Mikes'ın dediği gibi: "Kıbrıslılar
bir dünya gücü haline gelemeyeceklerini biliyorlardı, ama bir
dünya belası olmayı başarmış durumdadırlar ki, bu da aynı derecede
iyidir."
Akdeniz'in ortasında yalnız başına bir pirzolaya
benzemektedir… Lezzetli ve iştah kabartan… Pirzola şenlik mitolojisinin
bir parçasıdır. Roland Barthes'ın dediği gibi "Etin
kalbidir; saf haldeki ettir ve ondan yararlanan bir camız gücü
kazanır."
Homeros'un Odissea'sında öykülerin genellikle
denizde geçmesine rağmen, kahramanların hiçbir zaman balık yememeleri
ilginçtir. Belki de Odissea balık sevmiyordu. Ama hayır! O güçlü
kahramanlar, neden kolaylıkla avlanan bu zayıf hayvanı yesinler
ki! Onlara iri geyiklerin ve domuzların sofrası yaraşır.
Kıbrıs, dumanı üstünde, yenmeye hazır bir pirzola'dır.
Antonius'tan Kleopatra'ya bir düğün hediyesi; Aslan Yürekli Rişar'ın
nişanlısı Berengaria'ya armağanı… Minik, tatlı bir hediye. Duvarlara
asılmak üzere hazırlanmış bakır kabartma haritaları birbirlerine
gülümseyerek uzatan insanlar.
Denizin ortasında; hedefi belirsiz. Yalnız bir
gemidir. Tarihin bir döneminde demir atmış; hareketsiz beklemedir.
Hüzünlü melodiler çalan bir kemandır. Herkesin fethe geldiği tarihsel
bir anıt… Kıbrıslılar için dünyanın merkezidir ama dünya haritasında
zorlukla seçilmektedir. Elbette küçüktür, ama "küçük güzeldir."
İki annesi olan bir bebektir. Paylaşamadıklarından parçalamışlardır
onu.
Yalan söyledikçe burnu uzayan Pinokyo'dur. Ortadoğu'yu gösteren
Amerikan parmağı.
Bir deniz kabuğudur; değerli ve zor bulunur…
Bir parça asildir… Kraliçenin adası… Hala kendilerini
adının sahipleri sanan bazı nostaljik ve burnu havada yaşlı İngiliz
centilmen ve leydilerinin ortalıkta dolandığı görülür.
Othello, şu sözleri sarf ettiği sırada kafası
besbelli Desdemona'ya kızgınlıkla doluydu:
"Kıbrıs'a hoş geldiniz efendiler; azgın
keçiler ve maymunlar."
Sevimlidir, ama burnu havadadır. Şöyle der gibidir
hep: "Ah herkes, herkes arzuluyor beni."
Kuşkusuz ki Afrodit'in adasıdır. Söylenceye göreyse dünyanın ilk
orospusu Kıbrıs'ta yaşamıştır.
Herkesin ısırdığı bir bisküvi'dir.
Bir silaha benzer ve bir timsaha… Çok tehlikelidir.
"O, bir zamanlar etobur
bir kuştu; belki de Anka… Çekici parlaklığıyla nazlı bir kuğuya
dönüşüverdi. Bir gün ağırlığını taşıyamadı ve mavi göklerden süzülerek
Akdeniz'e düştü ve taş kesildi. Tanrılar bu günahı taşıyamadı."
Tarihin erken dönemlerinde keşfedilmişti. Batı
literatüründe haritayla ilgili ilk referanslar Kıbrıs'ı da kapsar.
Herodot tarihinde görülür. Tarih boyunca çok çeşitli versiyonları
çizilmiştir. Dali Sonnett'nin kartograflarından biri olduğu söylenir.
Sonnetti yazmış olduğu bir sonede şöyle böbürlenir.
"Ben Bartolemo Dalli
Sonetti
kanıtlamak için büyük marifetimi
tüm gerçekliğiyle göstermek isterim
nasıl araştırdığımı denizleri
ve rüzgara dayayıp pusulamı
ayak bastım her adaya
limanları ve körfezlerini;
çıplak ve görkemli kayalarını
pergelimle saptadım
gerçek pozisyonlarını haritada."
Hüzün Ana'sı
Resmi Türk tarihi bir zamanlar İskenderun körfezine
bağlı olduğunu ve oradan koptuğunu vurgular. Kuşkusuz bir Türk
anneden doğmadır! Marmara denizinden oyulup, atılmış gibidir.
Akdeniz'e.
Resmi Yunan tarihinde, Yunan adalarının bir devamı olarak gösterilir.
Küçük bir hileyle batıya doğru çekilmiştir. Yunanistan annenin
en büyük kızıdır. Türkiye atlanmıştır haritada. Yanlışlıkla!
Akdeniz göğünde bir buluttur. Yükseklere yaraşır. Bağımsız durur
orada ve kıskandırır herkesi… Budur belki de politik bağımsızlığının
olmamasının nedeni.
1964 görüşmeleri sırasında olası bir bölünmede
Kıbrıslı Türkler'in payına düşeceği söylenen Karpaz çıkıntısı
bir penis'e benzer. Bu yüzden tartışmalıdır cinsiyeti.
Büyük toprakların pazarlığında küçük bir rüşvettir:
"Lütfen hediye olarak kabul ediniz."
Akdeniz'de yolunu kaybetmiş küçük bir domuzcuktur.
Bir kasap bıçağıdır. Kanlı bıçağı tarihin. Küçük bir beşiktir.
Herkes tarafından evlat edinilmek istenen bir bebek… Deniz kızları
ve balıklar ona ninniler söylemektedir.
Binlerce evladını yitirmiş acılı bir annedir.
Şair Fikret Demirağ'ın "Hüzün Ana"sı.
Hakkında konuşmak tehlikelidir; hemen politik
duruşunuzu ele verir. Bir zamanlar bir Kıbrıslı Türk televizyon
sunucusunun üzerinde bölünmemiş bir Kıbrıs bulunan T-Shirt giydiği
için cezalandırıldığını unutmamak gerekir.
Bir tavaya benzer. Akdeniz'in cadısı büyük bir
yemek pişirmektedir.
Bir ejderhadır… Denizin bekçisi.
Uzun burunlu bir adamdır. Ortadoğu'daki sevgilisine
serenat okuyan Cyrano de Bergerac.
Pazarlık nesnesidir. Politik masadadır. BM için
harita olmayan haritadır.
Çocuklar, bölünme çizgisinin acıdığını ve kanadığını
sanırlar.. O zaman, niye "kırmızı hat" değil de, "yeşil
hat"tır adı?
Kırmızı renk politik masada kullanılır. Kalemle
ve orantıyla vatanı paylaştırmak için insanlar. Türk askerleri
Kıbrıs'ın ortasındaki bir kalp içinde fotoğrafını gönderirler
ailelerine: "Ben şanlı milletin kahraman
askeri, ayak bastım yavruvatan'a."
Rum propaganda dokümanlarında Kuzey'den kan damlamaktadır.
"İşgal'i unutma!"dır mesaj. Adanın ırzına geçilmiştir
ve acı çekmektedir.
Türk propaganda dokümanlarında Kuzey'de bolluk
ve mutluluk görünür. Bölünme çizgisi gururla vurgulanır. Barış
güvercini bir tankın üzerindedir. Güneş Kuzey'den doğar. Türkiye
anne, bebeğini kucaklar.
Dengesizdir. Her an dengesini kaybedip denize
düşebilir. Tarihte bunun üç kez tekrarlandığı söylenmektedir.
Lawrence Durrel için "Acı Limonlar"
adasıdır.
Ada kavramı ütopya ile ilişkilidir. Düşlerin
gerçekleşmesine bir göndermedir. Ada, bağımsızlık demektir. Ama
"Hiç kimse bir ada değildir".
Kartograf, kıramaz karısının kalbini. "Sevgilim,
lütfen şuraya küçük bir ada koy. Yalnızca benim için…"
diyen senyora'nın hatırına bir ada yerleştirir dünya haritasına.
Adadaki adam geçecek gemilerin yolunu gözler.
S.O.S. gönderir. Şişeler içinde mesajlar bırakır denize. Defoe'nun
Robenson Cruse'su için bir serüven yeridir.
Swift için ise, dünyanın hem aynası, hem de anti-tezi'dir
adalar.
Bir açık hava hapishanesidir. Her yanda da gardiyanlar.
Ada, kaçış hayalleri kurulan bir yerdir. KKTC’nin açılımı Kaçan
Kurtulur Türk Cumhuriyeti de olabilir. (Kıbrıslıların fazlası
göç etmiştir). Göçmen Kıbrıslılar küçük adalarına özlem duyarlar.
(Büyük kara parçalarına özlem duyan ada'daki adamla çelişki ve
ironi taşır bu).
Dış Kıbrıslılar (Kıbrıs Diasporası) adaları için
düşünüp, tartışıp, yazarlar.
Ada bir sürgün yeridir, ama dışarıdaki Kıbrıslılar
büyük kıtalarda sürgünde hissederler kendileri; hatta "Acı
Sürgün" adlı kitaplar (Hakkı Yücel, Yasemin Yayınları 1987)
ve "Yurda Mektuplar" yazarlar.
"Memleket hasreti?
Hayır, çünkü hiçbir zaman bir evim olmadı benim
ama bunun suçlusu sen değilsin.
Gene de, deniz ile dağı bir arada
anımsıyorum, geceleyin birbirinden sonsuz uzaklaşan
ve ortalarındaki boşlukta durağan beşiğimi "
(Taner Baybars. Memlekete Mektup. Çev. Mehmet Yaşın)
Kan çiçekleri
Pek çok yabancının gelip kendisini ev sahibi ilan ettiği bir yer,
nasıl bir ev olabilir?
Maviyle yeşilin buluşup dansettiği bir dinlence
yeridir. Bazen yeşil kırmızıya döner ve kavgaya tutuşur maviyle.
Afrodit'in sevgilisi Adonis'in kanıyla oluşturduğu
kan çiçeği (anemone) süsler tepeleri. Turistler için her türlü
hediyelik eşya mevcuttur. Kıbrıs haritası masa örtülerinin, yastıkların
üzerinde bir iğne oyasıdır. Kıbrıslılar, haritalarıyla yatıp,
haritalarıyla kalkarlar. Kül tablalarının üzerinde, kahve fincanlarındadır.
(Bunun Türk kahvesi mi, Yunan kahvesi mi olduğu konusunda büyük
bir kafa karışıklığı vardır.)
Duvarlara asılmak üzere ipekler üzerine basılmış;
göstergelerle süslenmiştir. Kıbrıslı Rumlar Elen simgelerini vurgularlar.
Osmanlı ve İslam simgelerini yok sayarlar. Tersi geçerlidir Kıbrıslı
Türkler için. Kahve ve fincanlarının üstünde de politika okunabilir.
Aşık Mene şöyle diyor: "Bir
Kıbrıs kitcsh'I alacak olsam, şarap kadehini tercih ederim. Kanımca
en çok bu yakındır Dionisos'a."
Afrodit kültürüyle erotizmin adasıdır. Erotik kıvrımlarıyla yüzyıllardır
aşk hastası bir kadındır. Pek çok sevgilisinin izi kalmıştır onda,
ama bir aşk üçgenidir son hikayesi.
Oldukça stratejiktir. Askeri bir üs gibi konumlandırılmıştır
denizin ortasına. Ateşe hazır bir tank gibidir.
Çocuklar için bir ev ödevidir. Ezbere çizilecek… Düşmanla paylaşılacak
bir pasta.
Anadolu'nun döktüğü bir damla gözyaşıdır. O ki
anası olmuştur pek çok halkın. Yüzyıllardan beri hamiledir ve
"Barış bebek"i doğurmak için sancı çekmektedir.
